Vjerovatno ste više puta čuli termin STEM obrazovanje. STEM je akronim koji se odnosi na nekoliko akademskih disciplina: Science (nauka), Technology (tehnologija), Engineering (inženjerstvo) i Mathematics (matematika). Nauka je veoma široka oblast: počinje od svijeta koji nas okružuje, služi da bolje razumijemo svijet oko nas. Da bi se napravile stvari koje nas okružuju neophodno je inženjerstvo. Tehnologija je neizostavni dio naših svakodnevica i utiče na mijenjanje svijeta oko nas. Sve ove discipline se oslanjaju na matematiku koju svakodnevno primjenjujemo u prodavnici, bankama, itd. Umjesto da se ove discipline proučavaju zasebno, STEM teži da ih ujedini da se uče zajedno. STEM se zalaže da se sa učenjem ovih oblasti kreće u najranijem uzrastu i da STEM programi postanu dostupni svim učenicima, a ne samo nadarenim. Jedan od ciljeva STEM programa je da učenici steknu obrazovanje rješavanjem realnih problema iz našeg okruženja.
To bi bilo ukratko o tome šta je STEM. A u nastavku smo vam pripremili par značajnih naučnih otkrića iz svih oblasti STEM-a.
SCIENCE (nauka)
UPOZNAJEMO LJUDSKI GENOM
Filozofi koji su se nekad smatrali i naučnicima, a filozofija čak „kraljicom nauke”, i dalje postavljaju pitanje „hipoteze istine” – da li nauka govori istinu.
Da li na početku 21. vijeka treba objašnjavati šta je to nauka? Neko će reći nauka je svuda oko nas. I najobičniji predmeti kojima se služimo proizvod su savremene nauke i tehnologije. Ali nauka zaslužuje mnogo višu ocjenu od toga, pa će neki njeni veliki pobornici reći da je nauka najznačajniji intelektualni proizvod i najveće civilizacijsko dostignuće modernog doba, da zauzima avangardno mjesto u ljudskom društvu. Danas je sasvim jasno da sa naukom, kao sudbinom, opstajemo ili nestajemo. Sa njom možemo stvoriti blagostanje ili pakao na ovoj planeti koja je, koliko do sada znamo, jedino stanište života i inteligentnih bića. Astronom Martin Ris u svojoj knjizi „Naš poslednji vijek” pita se da li će ljudski rod preživjeti 21. vijek, jer nauka više nego ikad napreduje na osnovu nepredvidljivih i potencijalno opasnih obrazaca.
Na samom početku 21. vijeka, 2001. godine, objavljeni su rezultati složenog projekta dešifrovanja ljudskog genoma. Raznovrsne kompanije su istovremeno ušle u patentnu trku kako bi preuzele zaslugu u genetičkoj tehnologiji, a počela su se javljati i čuda poput prvog sintetičkog genoma (bakterije) napravljenog 2010. godine. Uz matične ćelije i nanotehnologije, razumijevanje genetike od tada dramatično mijenja medicinu, a posljedice upoznavanja genoma prodiru i mnogo dalje, u sve oblasti nauke.
Technology (tehnologija)
DONOSI LI VISOKA TEHNOLOGIJA NESREĆU?
Moramo priznati da je dosadašnja tehnološka revolucija donijela čovječanstvu pored koristi i mnogo nesreće i krupnih socijalnih problema: trku u naoružanju, proizvodnju najraznovrsnijeg, pa i nuklearnog oružja, radioaktivni otpad i njegovo nagomilavanje; zagađenje vode, vazduha, hrane, zemljišta (hemijskim polutantima), pri čemu naročitu opasnost predstavljaju ugljenik(I)-oksid, teški metali, vještačka đubriva, pesticidi, herbicidi, insekticidi…
Sve su to činioci koji djeluju na nasljednu materiju čovjeka i mogu izazvati mnogobrojne promjene u genima naše djece.
Ponašamo se kao amoralna civilizacija, jer ne vodimo računa o svom potomstvu i njegovoj budućnosti. Istina, postoje i mišljenja da će se manipulacijom ljudskim genima naći rješenje za liječenje mnogih nasljednih oboljenja i za moralne probleme ljudskog društva, ali isto tako postoje i mišljenja da može doći do autogenocida i suicida ljudske vrste.
U nastojanju da spozna zakone prirode i dokuči njene tajne, čovjek sve više saznaje i umno je moćniji, ali sve manje osjeća i sve je više otuđen.
Engineering (inženjerstvo)
GENETSKI INŽENJERING
Pronalaskom CRISPR (Emmanuelle Charpentier i Jennifer A. Doudna) postupka manipulacije Cas9 proteinima (služi za presjek DNK), genetski inženjering je postao mnogo dostupniji ljudima koji imaju odgovarajuća znanja, tako da je GI, uz veliko znanje i nešto opreme, moguć čak i u kućnim uslovima. Ovom se metodom mogu mijenjati DNK živih bića. Mogućnosti za ispravljanje genetskih nedostataka, ali i nelegitimne intervencije u DNK, sada su ogromne. Nema sumnje da će velika većina genetskih manipulacija biti korisna, ali se ne može predvidjeti i enormna mogućnost zloupotreba. Neki naučnici, uključujući francuskog nobelovca Luka Montanjea (Montagnier), koji je sa još dvojicom naučnika otkrio virus HIV, vjeruju da je Covid-19 proizvod genetskog inženjeringa, što je, čak i da nijesu u pravu ovog puta, upozorenje na ono što nam budućnost nosi. Naša sreća s Covidom-19 je što njegova smrtnost nije velika, ali ko nam može garantovati da negdje (zbog zlobe, osvete, terorizma ili samo gluposti) neće biti proizveden, ili će možda sama priroda isporučiti brzo mutirajući virus velike smrtnosti, koji će prije nego što se uopšte snađemo istrijebiti sve ljude, osim možda nekoliko izolovanih grupa.
Upravo zbog toga potrebna nam je efikasna pravna regulacija i potpuna kontrola nad genetskim inženjeringom na prostoru cijele planete. Ovo takođe može biti pitanje opstanka!
Mathematics (matematika)
Istorija matematike i ljudi koji su je obilježili
Matematika se koristila u praksi mnogo prije nego što je formalno postala nauka. Prvi matematički spisi u vidu papirusa, odnosno glinenih pločica nastali su još u starom Egiptu i Mesopotamiji. Oni su je koristili, prije svega, za praktične potrebe, uglavnom za premjeravanje zemlje nakon izlivanja Nila, gradnju kanala, utvrđivanje položaja zvijezda, građevinarstvo i slično.
Nakon toga su stari Grci “umiješali prste” i tada počinje razvoj apstraktne matematike kao nauke, odnosno proučavanje zbog nje same, a ne radi praktične primjene otkrića. Tada je matematika postala osnova svega, kraljica svih nauka (što i danas važi), a čak je i na ulazu u čuvenu Akademiju stajao natpis: “Neka ne ulazi onaj ko ne zna geometriju”.
Ipak, sve do pred kraj XVI vijeka matematika se svodila uglavnom na proučavanje geometrije i aritmetike, a tada su počeli da se razvijaju algebra, diferencijalni i integralni račun, analiza…
U najveće matematičke umove svih vremena, koji su obilježili razvoj ove “kraljice nauka”, ubrajaju se Pitagora, Euklid, Pjer de Ferma, Blez Paskal, Leonard Ojler, Karl Fridrih Gaus, Alan Turing, ali i najblistaviji umovi današnjice kao što su Grigori Perelman i Terens Tao.
A sad da vidimo šta smo to zanimljivo izdvojili za naše matematičare.
Ruski matematičar Grigori Perelman, rođen je 1966. godine i smatra se najvećim matematičkim umom današnjice. Uspio je da riješi jedan od najtežih matematičkih zadataka svih vremena, Poenkarovu hipotezu. Mnogi naučnici pokušavali su da je riješe i radili na tome više od 100 godina, međutim Perelman je prvi kome je to pošlo za rukom.
Upravo zbog toga, određen je za dobitnika Fildsove medalje 2006. godine. Međutim on je odbio nagradu koja se inače smatra Nobelovom nagradom u matematici.
Kasnije je odbio i nagradu od milion dolara koju dodjeljuje institut Klaj (Clay Millennium) za rješenje svakog od 7 milenijumskih problema u matematici. Iako živi sa majkom i sestrom u velikom siromaštvu on je svoju odluku potkrijepio riječima:
“Ja znam kako da upravljam svemirom. Recite mi, zašto bi trebalo da jurim milion dolara? Nijesu mi potrebni“.
